FROZEN 2 VÀ VĂN HOÁ TÍN NGƯỠNG SAMI: HÀNH TRÌNH CỦA ELSA HAY CỦA MỘT PHÁP SƯ NOAIDI?

Nếu mọi người ngồi xem hết credit của Frozen 2, chắc chắn sẽ thấy phần special thanks gần cuối dành cho “the Sami people”. Frozen 2 cũng là phim đầu tiên được lồng tiếng Sami Bắc, tiếng phổ biến nhất của cộng đồng Sami. Tại sao họ lại được ưu ái đến vậy?

Có một fact không nhiều người biết: bài hát mở đầu cả 2 phần Frozen mà trong album OST/ score gọi là “Vuelie” là một bài hát có thật, tên gốc là Eatnemen Vuelie sáng tác bởi nhạc sĩ Frode Fjellheim người Sami. Phần vocal “nà nà nà nà hey ya ná nà…” mà khán giả nghe là một lối hát đặc trưng của họ, gọi là “yoik”, như một dạng thánh ca.

Trong Frozen 2, có một cảnh tộc Northuldra cùng ngân nga bài hát này trong Rừng Phép Thuật. Sự thật là người Northuldra được xây dựng sát sao dựa trên người Sami với nhiều điểm tương đồng, nổi bật nhất là: chăn tuần lộc, hát yoik và quan trọng nhất là tương đồng về tín ngưỡng. Cả người Northuldra trong phim và người Sami đều xem thiên nhiên như một tín ngưỡng, và tất cả những tập tục của họ đều xoay quanh mối quan hệ giữa thiên nhiên và con người.

Frozen 2 trông có vẻ như một câu chuyện bình thường về một cuộc phiêu lưu bình thường có nhuốm yếu tố huyền bí, sử thi. Thế nhưng ít người biết rằng phía sau đó là hành trình tâm linh , đi theo tiếng gọi của tín ngưỡng cộng đồng để hoá thân thành một Noaidi: thầy tư tế cấp cao trong văn hoá của người Sami.

Trước tiên phải nói về một tiểu thuyết được viết từ năm 1988 của Ailo Gaup: In Search For The Drum (Đi Tìm Cái Trống).

Chuyện kể về một anh tên Jon. Một ngày nọ, anh nghe thấy một tiếng trống bí ẩn từ phương Bắc. Người Sami bảo anh đã được chọn làm Noaidi: pháp sư (shaman) cấp cao của tộc Sami, người được cho là có khả năng làm cầu nối giữa con người và thế giới tâm linh của các linh hồn thiên nhiên. Jon nghe theo tiếng gọi, đi tìm cái trống thiêng có khả năng kết nối anh với tạo hoá. Tuy nhiên khi tới đích, anh nhận ra anh không cần cái trống, và tiếng trống đó trước giờ là ở trong anh.

Nghe quen quen hông mọi người? Nó chính xác là hành trình của Elsa trong Frozen 2.

Theo nghiên cứu của Walter và Fridman (2004), hành trình của một Noaidi sẽ trải qua các chặn sau theo gần sát với “hành trình anh hùng” của nhà thần thoại học Joseph Campbell: đi theo tiếng gọi, trở nên cô độc, nghe theo lời dạy, chết và hồi sinh, cực kỳ khớp với những gì Elsa đã trải qua. Trên hành trình tâm linh của mình, Noaidi thường được hộ tống bởi các gáccit, linh vật. Trên trời là một con chim, dưới đất là một con thú bốn chân và dưới nước hay lòng đất là một con thằn lằn. Chi tiết này cũng khá khớp với việc Elsa thuần phục được sa giông Bruni và ngựa Nokk.

Vậy sông băng Ahtohallan trong phim là gì? Trong tín ngưỡng của người Sami còn một khái niệm nữa là sieidi, những chốt chặng linh thiêng mà Noaidi sẽ dừng chân để hiến tế, cầu nguyện và hấp thụ trải nghiệm tâm linh của thiên nhiên và của những đời Noaidi trước đó. Các chốt này có thể là đá tảng, ao, hồ hay sông, suối.

Nói về tiếng hát mà Elsa nghe thấy, trong phim bí mật được giải đáp ở Ahtohallan rằng đó là tiếng hát của mẹ cô, nữ hoàng Iduna. Có thể thấy rằng giai điệu đó là thứ có thể kêu gọi các tinh linh ứng cứu. Nói cách khác, tiếng hát đó chính xác là phương thức để kết nối con người với thiên nhiên. Ở phần trên, có thể thấy trong chuyến phiêu lưu của Jon, tiếng hát mà Elsa nghe thấy ứng với tiếng trống bí ẩn. Trong tín ngưỡng Sami, trống của họ là vật quan trọng nhất để các pháp sư Noaidi hầu đồng, rơi vào trạng thái thiền tịnh, để linh hồn xuất ra và chu du đến vùng đất của linh hồn, kết nối với đất mẹ và thiên nhiên.

Vậy kết lại, nếu đọc phim Frozen 2 theo hướng văn hoá, tín ngưỡng học và cả thần thoại học, hành trình của Elsa có thể tóm tắt như sau: một người được chọn để làm pháp sư Noaidi của tộc Sami nghe thấy tiếng gọi từ phương Bắc, nhận nhiệm vụ, đi đến cội nguồn của tiếng gọi và trong hành trình đó cũng nhận ra được bản chất của loài người, của tạo hoá, sự kết nối giữa vạn vật với nhau. Đến cuối, Elsa nhận ra cô đã đi tìm một thứ đã có bên trong mình từ rất lâu: tố chất của một người có thể làm cầu nối cho tất cả. Cô chết đi và hồi sinh lại, chấp nhận vai trò mới là Bà Chúa Tuyết thật sự, hay Noaidi tối cao của người Sami.

Nguồn tham khảo:

https://www.laits.utexas.edu
https://beneathnorthernlights.com
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Noaidi